Η πανδημία τα τελευταία χρόνια επηρέασε όλη την ανθρωπότητα, άλλους σε μεγαλύτερο κι άλλους σε μικρότερο βαθμό. Έτσι λοιπόν, ο Covid-19 επηρέασε και τους φοιτητές, προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας υπήρξαν διάφορα μέτρα σχετικά με την εκπαίδευση όπως να κλείσουν για κάποιο διάστημα τα ιδρύματα, μετά να γίνονται τα μαθήματα εξ αποστάσεως μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, και αργότερα να υπάρχει το λεγόμενο υβριδικό σύστημα εκμάθησης το οποίο περιλαμβάνει και δια ζώσης αλλά και εξ αποστάσεως διδασκαλία. Οι φοιτητές λοιπόν, εκτός από οποιαδήποτε άλλα προβλήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν στην καθημερινότητα, βίωσαν και αλλαγές στην εκπαίδευσή τους. Αυτό επηρέασε και τον ψυχικό τους κόσμο, άλλους περισσότερο, άλλους λιγότερο αρνητικά.
Από το 2019 έως τώρα αρκετοί ερευνητές έχουν διεξάγει έρευνες σχετικά με τις ψυχολογικές επιπτώσεις του Covid-19 στους φοιτητές, επικεντρωμένες κυρίως στις καραντίνες και στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση και ειδικότερα, στα θετικά και αρνητικά αυτής. Για παράδειγμα, η έρευνα των Βιόλατζη, Καλογεροπούλου, και Ράικου (2022) υποστηρίζει ότι η απότομη διακοπή των μαθημάτων επέφερε σύγχυση στους φοιτητές και συναισθήματα όπως ανασφάλεια και άγχος για την καθυστέρηση των σπουδών τους, φόβο και λύπη. Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων εξ αποστάσεως, τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα: υπήρχαν θετικά συναισθήματα όπως χαρά, ικανοποίηση, ανακούφιση, ενθουσιασμός, αυτοπεποίθηση και ασφάλεια λόγω οικειότητας με την απομακρυσμένη διδασκαλία αλλά και βαρεμάρα, κούραση, και άγχος λόγω μη επίλυσης μαθησιακών ζητημάτων (Βιόλατζη, κ.α., 2022).
Η εξ’αποστάστεως εκπαίδευση αιτία πολλών ψυχολογικών προβλημάτων
Τα προβλήματα κατά την εξ αποστάσεως εκπαίδευση λόγω πανδημίας ήταν και πρακτικά και ψυχολογικά. Ξεκινώντας, κύριο πρόβλημα υπήρξε η έλλειψη του απαραίτητου οικιακού τεχνολογικού εξοπλισμού από φοιτητές αλλά και καθηγητές παράλληλα με την δυσκολία του χειρισμού αυτών από τους ίδιους. Έπειτα, αναφέρθηκαν συχνά προβλήματα στις ταχύτητες ή το σήμα του διαδικτύου αλλά και κούραση από την πολύωρη χρήση του υπολογιστή. Λόγω της διεξαγωγής των μαθημάτων μόνο μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, η κατανόηση κάποιων μαθημάτων έγινε δύσκολη για πολλούς, ο χρόνος απαντήσεων στις εξετάσεις δεν ήταν επαρκής, η επικοινωνίας μεταξύ φοιτητών, καθηγητών και συμφοιτητών ήταν ανελλιπής και η μη διεξαγωγή των εργαστηριακών μαθημάτων επηρέασε την αποτελεσματικότητα της μάθησης (Βιόλατζη, κ.α., 2022; Σγατζή, 2021; Καρτσώνη & Πατελάρου, 2021).
Συνεπώς, οι φοιτητές βίωσαν απομόνωση, αποξένωση, απουσία κοινωνικής αλληλεπίδρασης και διαπροσωπικής επαφής, άγχος, και έλλειψη αμεσότητας και επικοινωνίας (Βιόλατζη, κ.α., 2022; Σγατζή, 2021; Καρτσώνη & Πατελάρου, 2021). Σύμφωνα με τους Βλάχου, Χαρίσκου, και Τραγουστή (2021), η κοινωνική απομόνωση προκάλεσε συναισθήματα μοναξιάς σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές, κάτι που συνετέλεσε σε συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους και μετατραυματικού στρες. Λόγο για άγχος και κατάθλιψη των φοιτητών και αρνητική επιρροή της καραντίνας στις σπουδές τους κάνει και η Μπαρέκα (2021) στην έρευνα της. Οι συμμετέχοντες φοιτητές όμως δήλωσαν πως η κοινωνική στήριξη που αντιλαμβάνονταν να έχουν ήταν αυξημένη παρόλο που ήταν μια περίοδος στην οποία οι κοινωνικές συναναστροφές ήταν μεν περιορισμένες σε σωματικό επίπεδο αλλά όχι σε τεχνολογικό.
Παρά τις αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας στους φοιτητές λόγω της εξ αποστάσεως διδασκαλίας, αρκετοί φοιτητές έχουν αναφέρει και κάποια πλεονεκτήματα αυτού του τρόπου εκπαίδευσης. Κάποια από αυτά ήταν ότι μειώθηκε ο χρόνος και τα έξοδα μετακίνησης, ότι μπορεί να υπήρχε μεγαλύτερη συμμετοχή φοιτητών σε μαθήματα, ότι γνώρισαν έναν καινούριο τρόπο διδασκαλίας (Βιόλατζη, κ.α., 2022), η μεγαλύτερη άνεση χώρου και χρόνου αλλά και η εκμάθηση τεχνολογικών δεξιοτήτων καθώς και η εξοικείωση τους με τη χρήση τους στα κοινωνικά και τεχνολογικά μέσα (Καρτσώνη & Πατελάρου, 2021). Επίσης, κάποια ακόμα από τα θετικά της απομακρυσμένης εκπαίδευσης που δήλωσαν κάποιοι φοιτητές είναι η ευκολία πρόσβασης στα μαθήματα και σε ανθρώπους που δεν βρίσκονται κοντά, η προσπάθεια τους να συνεργαστούν και να αλληλοβοηθηθούν, η απόκτηση καινούριων γνώσεων, το ότι οι καθηγητές προσπαθούν για την διατήρηση της ποιοτικής εκπαίδευσης και τέλος, ότι σε κάποια θεωρητικά μαθήματα γίνεται καλύτερη η διεξαγωγή τους (Σγατζή, 2021).
Υπέρ της υβριδικής εκπαιδευσης
Συμπερασματικά, η πανδημία, οι καραντίνες και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση φαίνεται να επηρέασαν ψυχολογικά αρνητικά έναν σημαντικό αριθμό φοιτητών αλλά να προσέθεσαν και κάποιο θετικό επίχρισμα σε ορισμένες συνθήκες. Σε ερώτηση που τους έγινε, οι περισσότεροι φοιτητές δήλωσαν ότι οι αλλαγές λόγω της απομακρυσμένης εκπαίδευσης δεν επηρέασαν ούτε θετικά ούτε αρνητικά τις φοιτητικές τους συνήθειες και υποχρεώσεις ενώ κάποιους τους επηρέασε στην όρεξη για διάβασμα και στο ποσοστό των ωρών που θα διέθεταν, το οποίο μειώθηκε (Βιόλατζη, κ.α., 2022). Οι ίδιοι οι φοιτητές όταν ρωτήθηκαν υποστήριξαν την επιλογή τους για ένα υβριδικό σύστημα εκπαίδευσης ως την καλύτερη επιλογή εκμάθησης, με τα θεωρητικά μαθήματα να γίνονται εξ αποστάσεως και τα πρακτικά δια ζώσης (Βιόλατζη, Καλογεροπούλου, & Ράικου, 2022).
Συγγραφέας: Μαρία Χασταλή – Σιταρά – BSc Psychology, MSc Psychotherapy
Πηγές
Βιόλατζη, Γ. Κ., Καλογεροπούλου, Ε., & Ράικου, Ν. (2022). Οι συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας στους Έλληνες φοιτητές ένα χρόνο μετά. Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή & εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, 11(5Α), 144-156.
Σγατζή, Μ. Ν. (2021). Τριτοβάθμια μουσική εκπαίδευση και covid-19. Διερεύνηση των απόψεων φοιτητών και διδασκόντων του Τμετ για την εκπαιδευτική εμπειρία τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Έρευνα ερωτηματολογίου.
Καρτσώνη, Ε., & Πατελάρου, Α. (2021). Η αποκλειστική εφαρμογή της εξ αποστάσεως διδασκαλίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 ως πρόκληση για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Archives of Hellenic Medicine/Arheia Ellenikes Iatrikes, 38(6).
Βλάχου, Θ., Χαρίσκου, Η., & Τραγουστή, Φ. (2021). Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις από το δεύτερο lockdown σε φοιτητές στην Ελλάδα.
Μπαρέκα, Μ. (2021). ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΤΟΥ COVID-19 ΣΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ.
