Απόρριψη

Την έννοια της απόρριψης την έχουμε βιώσει όλοι μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας σε διάφορους τομείς. Ένα είναι το σίγουρο: πονάει. Ας δούμε όμως το γιατί και κάποιους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να νιώσουμε καλύτερα. Ξεκινώντας, η λέξη απόρριψη σύμφωνα με την Wikipedia (2022) ορίζεται ως:

1. η άρνηση κάποιου να εγκρίνει, να αποδεχθεί κάποιον ή κάτι
2. η αξιολόγηση κάποιου ως ακατάλληλου
3. η αδυναμία του οργανισμού να αφομοιώσει ξένο σώμα ή ιστό (στην ιατρική)
4. το πέταμα (των απορριμάτων)

Η απόρριψη λοιπόν μπορεί να αφορά πολλά πράγματα και κυρίως μπορεί να συμβεί σε πολλούς τομείς της ζωής μας και για πολλούς και διαφορετικούς λόγους όπως στον επαγγελματικό, όταν μας απορρίπτουν από μια θέση εργασίας, μια προαγωγή, ή όταν μας απολύουν, στον φιλικό, όταν τελειώνει μια φιλική σχέση είτε με άμεσο είτε με έμμεσο τρόπο (π.χ. ghosting), στον οικογενειακό, εάν υπάρξει διαπληκτισμός ή πάγωμα σχέσεων με κάποιο μέλος της οικογένειας, και φυσικά στον ερωτικό, όταν κάποιο φλέρτ δε προχώρησε ή όταν ζήσαμε χωρισμό. Μια απόρριψη μπορεί είναι ένα μήνυμα που κάποιος άφησε στο “διαβάστηκε” ή κάποιος που δεν μας έκανε “like” σε κάποιο post ή story ή ένα απλό “όχι” που μας είπαν. Ακόμα, μπορεί να είναι η κακοποίηση, η παραμέληση, η εχθρότητα, η αποδοχή υπό όρους, το bullying, ο ρατσισμός, ο σεξισμός κτλ. Ωστόσο, να τονίσω πως όσα περισσότερα σημαίνει κάποιος για εμάς, τόσο περισσότερο πονάει η απόρριψη.

Στην ουσία, όταν πιστεύουμε ότι κάποιος μας απέρριψε φέρνει στην επιφάνεια σκέψεις όπως ότι δεν αξίζουμε, οτι δεν μας αποδέχονται, ή δε μας εγκρίνουν και εγείρει συναισθήματα όπως θλίψη, ματαίωση, θυμός, ζήλια, μοναξιά, ντροπή, ενοχές, άγχος, αμηχανία, δυσφορία κ.α (Leary, 2022).  Όλα αυτά έχουν άμεσες αρνητικές συνέπειες στην αυτοπεποίθησή μας, την αυτοεκτίμησή μας, και την αυτοαξία μας. Ναι, η απόρριψη πονάει, είτε μικρή είτε μεγάλη. Ωστόσο μπορεί να διαφέρει η ένταση των συναισθημάτων και η χρονική διάρκεια αυτών αλλά και των συνεπειών ανάλογα το ποιος ήταν εκείνος/η που μας απέρριψε, πόσο σημαντικός/η ήταν για εμάς, τί σχέση είχαμε ή θέλαμε να έχουμε μαζί του/της αλλά και πόσο εμείς έχουμε χτίσει την αυτοεκτίμησή μας και έχουμε καλλιεργήσει τεχνικές διαχείρισης.

Γιατί όμως πονάει τόσο η απόρριψη;

Εξελικτικά μιλώντας, κάποια συναισθήματα που έχουμε λειτουργούν ως προστασία από απειλές ώστε να αμυνθούμε για την επιβίωσή μας (Darwin, 1872; Cosmides & Tooby, 2000; LeDoux, 2012). Συναισθήματα όπως η ματαίωση, ο πόνος και η μοναξιά είναι συναισθήματα που σχετίζονται με απειλές που προκύπτουν στα πλαίσια διαπροσωπικών αλληλεπιδράσεων. Ο λόγος λοιπόν που η απόρριψη προκαλλεί τόσο έντονα συναισθήματα είναι πιθανό να εξηγείται από το ότι οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι να ζουν με άλλους ανθρώπους καθώς οι πιθανότητες επιβίωσης είναι μεγαλύτερες και το να είναι κάποιος κοινωνικά μη αποδεκτός του εγείρει τόσο έντονα συναισθήματα ώστε είτε να προσπαθήσει να κερδίσει με κάποιον τρόπο την χαμένη αποδοχή και την αίσθηση του ανήκειν είτε να τα βρει κάπου αλλού (Baumeister & Leary,1995). Ακόμα, έχει βρεθεί πως όταν νιώθουμε πόνο και όταν μας απορρίπτουν κοινωνικά, ενεργοποιούνται παρόμοιες νευρικές περιοχές στον εγκέφαλο (Eisenberger, & Lieberman, 2004; Eisenberger, Lieberman, & Williams, 2003); Eisenberger, 2012; DeWall, et. al., 2010) και επομένως είναι φυσιολογικό να νιώθουμε την απόρριψη τόσο έντονα και με σωματικά συμπτώματα.

Είναι πιθανό κάποιοι άνθρωποι να βιώνουν τον πόνο της απόρριψης πιο έντονα από άλλους. Ένας λόγος μπορεί να είναι ότι εκείνοι είναι πιο ευαίσθητοι στην απόρριψη ή πιο ευαίσθητοι στον πόνο (Burklund, Eisenberger, & Lieberman, 2007; Kross, Egner, Ochsner, Hirsch, & Downey, 2007; Eisenberger, 2012). Επίσης, παλαιά ή και πρόσφατα τραύματα όπως ένα πρόσφατο πένθος, απόρριψη στην παιδική ηλικία ή επανειλλημένες απορρίψεις μπορεί να κάνουν το άτομο να βιώνει την απόρριψη πιο έντονα. Συγκεκριμένα για τις ερωτικές σχέσεις, οι Furman, Brown, & Feiring (1999) προτείνουν ότι η απόρριψη από τους γονείς σε νεαρή ηλικία και αργότερα από συνομήλικους ή παρέες μπορεί να καταστήσει έναν έφηβο αμυντικό απένταντι στην πραγματική ή πιθανή κατάσταση της απόρριψης, κάνοντας τον πιο ευαίσθητο στα πιθανά της στοιχεία. Αυτή η υπεραγρύπνηση μπορεί να τον κάνει να νιώθει απόρριψη πιο συχνά ή και πιο εύκολα από κάποιον άλλο. Έτσι, για να κερδίσει πίσω την “χαμένη” αποδοχή θα προβεί σε συμπεριφορές όπως εχθρότητα ή απόσυρση κάτι το οποίο είναι πιθανό να φθίρει τη σχέση καταλήγωντας όντως σε αυτό που φοβόταν – την απόρριψη.

Τι μπορώ να κάνω για να νιώσω καλύτερα;

Σίγουρα ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, με διαφορετικά βιώματα και όσο παρόμοιες κι αν είναι οι καταστάσεις σίγουρα δεν είναι ίδιες. Όμως πολλές από τις αντιδράσεις μας είναι παρόμοιες όταν έρθουμε αντιμέτωποι με την απόρριψη.

1. Το βασικότερο είναι να αποφύγουμε την αυτοκριτική: “τί έκανα και με απέρριψαν;”, “μάλλον δεν είμαι τόσο όμορφος/η, έξυπνος/η”, “αν είχα κάνει εκείνο κι όχι το άλλο…”, “δεν είμαι αρκετά καλός/η ή “δεν αξίζω”, “είμαι ανόητος” κτλ. Μια απόρριψη από κάποιον άλλο ρίχνει τα επίπεδα της αυτόεκτίμησής μας, σε άλλους περισσότερο σε άλλους λιγότερο. Όταν λοιπόν εμείς μιλάμε έτσι στον εαυτό μας, την ρίχνουμε ακόμα περισσότερο και τα δυσάρεστα συναισθήματα μας εντείνονται. Χρειάζεται να είμαστε ευγενικοί και συμπονετικοί με τον εαυτό μας και να του φερόμαστε με αγάπη όπως θα κάναμε με κάποιον φίλο μας εαν βρισκόταν στη θέση μας. Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχουν πάντα σαφείς λόγοι όταν κάποιος μας απορρίπτει και το να υποθέτουμε ότι ήταν μόνο δική μας ευθύνη δεν είναι ρεαλιστικό και είναι άδικο για εμάς, πόσο μάλλον να μας βάζουμε μια γενική ταμπέλα. Το οτι κάποιος άλλος μας απέρριψε δε σημαίνει ότι πρέπει να απορρίψουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας.
2. Το παραπάνω δεν αναιρεί τη σημαντικότητα του να βιώσουμε αυτό που μας συνέβη. Η απόρριψη βιώνεται σαν ένα πένθος, κάτι που είτε όντως χάσαμε από τη ζωή μας ή χάσαμε την πιθανότητα να το αποκτήσουμε. Το να το αναγνωρίσουμε αυτό λοιπόν και να βιώσουμε το συναίσθημα της θλίψης, της απώλειας, της απογοήτευσης, της μοναξιάς κτλ μπορεί να είναι επώδυνο αλλά είναι ο πιο υγιής τρόπος για να την ξεπεράσουμε χωρίς να κάνουμε μεγαλύτερο κακό στον εαυτό μας, όπως π.χ. να καταφύγουμε σε εθιστικές συμπεριφορές.
3. Στην έκφραση και επεξεργασία των συναισθημάτων καθώς και στη μείωση του μυρηκασμού των αρνητικών σκέψεων μπορεί να βοηθήσει το κλάμα – είναι ένας μηχανισμός αποφόρτισης άλλωστε -, οι τεχνικές χαλάρωσης όπως οι βαθιές αναπνοές, το να γράψουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα μας σε χαρτί (το γράψιμο επισπεύδει τη διαδικασία επούλωσης), η άσκηση, καθώς και η επαφή με σημαντικούς άλλους από τους οποίους υπάρχει υποστήριξη ή/και κάποιον ειδικό.
4. Καθώς η άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας σε μια τέτοια κατάσταση δεν είναι καλή όπως είπαμε, μπορούμε να γράψουμε τι είναι αυτό που έχουμε να προσφέρουμε που είναι σημαντικό. Εαν για παράδειγμα νιώσαμε απόρριψη σε φιλικό πλαίσιο μπορούμε να γράψουμε τί χαρακτηριστικά και συμπεριφορές μας, μας καθιστούν πολύτιμους φίλους για να θυμήσουμε στον εαυτό μας ότι είναι άξιος και να ενισχύσουμε την αυτοεκτίμηση και την αυταξίας μας.
5. Αντί να επικεντρωνόμαστε σε όσα χάσαμε, μπορούμε να κάνουμε μια λίστα με όσα έχουμε ακόμα στην ζωή μας και στην καθημερινότητά μας, εξασκώντας έτσι την ευγνωμοσύνη και τα ευχάριστα συναισθήματα που την συντροφεύουν.
6. Χωρίς να υποβιβάζουμε τον εαυτό μας, μπορούμε σε ένα επόμενο στάδιο να αναρωτηθούμε τι μάθαμε μέσα από αυτή την εμπειρία. Για παράδειγμα, εαν δε μας κάλεσαν σε μια συνέντευξη μπορούμε να δούμε εαν χρειάζεται να κάνουμε κάποια αλλαγή στο βιογραφικό μας ώστε να έχουμε περισσότερες πιθανότητες στο μέλλον.
7. Όντως η απόρριψη πονάει όμως είναι πάντα απόρριψη; Εαν κάποιος που μας απορρίπτει δεν έχει πάντα σαφείς λόγους που το έκανε αυτό, είναι πραγματική απόρριψη; ή μήπως έχει να κάνει και με τον άλλο; Το να αναρωτιόμαστε εαν αυτό που συνέβη ήταν πραγματικά μια απόρριψη ή όχι, βοηθάει να δούμε και άλλες πτυχές της κατάστασης όπως για παράδειγμα οτι μπορεί απλά δυο άνθρωποι να μην ταιριάζουν.
8. Τέλος, το σημαντικότερο βήμα αλλά ταυτόχρονα κι εκείνο που χρειάζεται περισσότερο χρόνο είναι η αποδοχή. Να αποδεχθούμε αυτό μας συνέβη όσο πόνο κι αν περιλαμβάνει και πως δεν μπορούμε και δε χρειάζεται να κάνουμε κάτι για να το αλλάξουμε καθώς πέρα απο τα δυσάρεστα που μας προκάλεσε, μας δίδαξε πολλά και ενίσχυσε την ψυχική μας ανθέκτικότητα, το να μπορούμε δηλαδή να ξεπερνάμε τέτοιες καταστάσεις στο μέλλον με όσο το δυνατόν μικρότερο αρνητικό αντίκτυπο στην ζωή και την ψυχολογία μας.

Δυστυχώς η απόρριψη είναι μέρος της ζωής και είναι πολύ πιθανό οι περισσότεροι να την έχουμε βιώσει πάνω από μία φορές στην ζωής μας. Και είναι επίσης πιθανό να την ξαναβιώσουμε στο μέλλον με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αυτό σημαίνει πως εαν μάθουμε πως να είναι η ψυχολογική βλάβη όσο το δυνατόν μικρότερη και πως να ανακατασκευάζουμε την αυτοεκτίμησή μας όλο και γρηγορότερα όταν συμβαίνει, τόσο πιο πιθανό είναι να την ξεπεράσουμε πιο εύκολα και να πάμε παρακάτω χωρίς φόβο αλλά γεμάτοι αυτοπεποίθηση που τα καταφέραμε. Το θέμα είναι πως δε μπορούμε να ελέγξουμε την έκβαση των γεγονότων, ούτε να ξέρουμε πάντα με ακρίβεια τους λόγους που απορριφθήκαμε. Αλλά και να τους ξέραμε, δε μπορούμε, δεν πρέπει και δεν γίνεται να γίνουμε κάποιος άλλος παρά μόνο ο εαυτός μας. Δεν γίνεται να αρέσουμε σε όλους, εμάς μας αρέσουν ή μας ταιριάζουν όλοι;

 

Πηγές

Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The need to belong: desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological bulletin, 117(3), 497.

Burklund, L. J., Eisenberger, N. I., & Lieberman, M. D. (2007). The face of rejection: rejection sensitivity moderates dorsal anterior cingulate activity to disapproving facial expressions. Social neuroscience, 2(3-4), 238-253.

Cosmides, L., & Tooby, J. (2000). Evolutionary psychology and the emotions. Handbook of emotions, 2(2), 91-115.

Darwin, C. (1872). The expression of emotions in animals and man. London: Murray, 11, 1872.

DeWall, C. N., MacDonald, G., Webster, G. D., Masten, C. L., Baumeister, R. F., Powell, C., … & Eisenberger, N. I. (2010). Acetaminophen reduces social pain: Behavioral and neural evidence. Psychological science, 21(7), 931-937.

Eisenberger, N. I. (2012). The neural bases of social pain: evidence for shared representations with physical pain. Psychosomatic medicine, 74(2), 126.

Eisenberger, N. I., & Lieberman, M. D. (2004). Why rejection hurts: a common neural alarm system for physical and social pain. Trends in cognitive sciences, 8(7), 294-300.

Eisenberger, N. I., Lieberman, M. D., & Williams, K. D. (2003). Does rejection hurt? An fMRI study of social exclusion. Science, 302(5643), 290-292.

Furman, W., Brown, B. B., & Feiring, C. (Eds.). (1999). The development of romantic relationships in adolescence. Cambridge university press.

Kross, E., Egner, T., Ochsner, K., Hirsch, J., & Downey, G. (2007). Neural dynamics of rejection sensitivity. Journal of Cognitive Neuroscience, 19(6), 945-956.

Leary, M. R. (2022). Emotional responses to interpersonal rejection. Dialogues in clinical neuroscience.

LeDoux, J. E. (2012). Evolution of human emotion: a view through fear. Progress in brain research, 195, 431-442.

Wikipedia: The free encyclopedia. (2022). FL: Wikimedia Foundation, Inc. Retrieved March 26, 2023, from https://el.wiktionary.org/wiki/απόρριψη

 

Χασταλή – Σιταρά Μαρία

            Ψυχολόγος

https://m.facebook.com/ChastaliSitaraMaria